Soru şu; Tanrı, insanın yapacağı seçimleri kendisi belirlemediği halde, özgür iradeye sahip olan kişi üzerinde denetime sahip midir, değil midir? Eğer Tanrı kesin kontrole sahip değilse nasıl egemen olabilir? Bu sorular iki ayrı konunun özenli bir şekilde ele alınmasıyla yanıtlanabilir:

1) Kesin yaratılış
2) Kendi kendini sınırlamaya ilişkin egemen irade. 

Kesin yaratılış. Birinci ve en önemli nokta Tanrı’nın her şeyin kesin yaratıcısı olduğudur. Bunun herhangi bir istisnası yoktur. Bu yeni bir şey değil, öyle değil mi? Fakat üzerinde düşünmenizi istediğim, insanın özgür iradesinin de yaratılmış olduğu gerçeğidir. İnsan ancak yaratılmamış olsaydı kendi kendine yeterli ve bağımsız olduğu söylenebilirdi. Bu nedenle insanın özerkliği, Tanrı’nın tasarısı içinde yer alan yaratılmış bir özerkliktir, Tanrı’nın tasarısının üzerinde veya bu tasarıya karşı değildir. Yaratıcı Tanrı hala yaratılışının Rabbi'dir.

Tanrı her şeyi denetler, her şeyin yaratıcısı ve varlığının devamlılığını sağlayan olması anlamında böyledir. Peki ya insanın özgür iradesi? Tanrı seçimlerini belirlemiyorsa denetlediği nasıl söylenebilir? Bu sorunun yanıtı, Tanrı’nın insanın özgür iradesini, insanın ne gibi seçimler yapacağını belirlemesi anlamında denetlemediğidir. Tanrı, ilahi sağlayışıyla insanın dışsal koşullarını denetler ve Kutsal Ruh aracılığıyla insanın yüreğinde işler fakat bu durum insanın artık seçme hakkının olmayacağı noktaya kadar gelmez. Tanrı, insanın iradesini, yapılacak tüm seçimleri kendisinin belirlemesi anlamında kontrol etmez. Belli seçimlere engel olabilir fakat insan için belli seçimler yapmaz.

Tanrı her şeyi yarattığı için her şey üzerinde kesin kontrole sahip olduğu halde, yine de bir anlamda insan iradesini kontrol etmez. Hangi anlamda? Belirleme anlamında. Bir adamın elinde içinde bir böcek olan bir kovayı tuttuğunu düşünün. Böcek kova içinde istediği yere hareket etme özgürlüğüne sahiptir fakat adam kova üzerinde tam denetime sahiptir. Tanrı’yı, adam, kova ve böcek açıklamasıyla resmederek sınırlamış olduk mu?  Hayır, sınırlamadık. Eğer adam özgür bir iradeye sahipse Tanrı denetleyemediği bir şeyle karşı karşıya değildir. Sadece kontrol etmeyeceği bir şeyle karşı karşıyadır. ‘Yapamamak’ ve ‘yapmamak’ arasında büyük bir fark vardır.  

Kendi kendini sınırlama konusunda egemen irade. Tanrı’nın insanın iradesini belirlemeyeceğini söylerken ikinci noktamıza geliyoruz. Tanrı’nın kendi kendini sınırlaması konusunda aldığı egemen karar. Kendi kendini sınırlama fikri, Tanrı’nın insanı kendi seçimlerini yapacak şekilde yarattığı ve insanın iradesi konusunda kendi kontrolünü askıya almaya karar verdiği anlamına gelir. Eğer Tanrı sınırlı ise ancak kendi kendini sınırlama konusunda egemen bir şekilde aldığı karardan ötürü böyledir. İnsanın iradesi konusunda kendi kendisine koyduğu bir sınırlama vardır. İnsan Tanrı’yı sınırlamaz. Lütfen paragrafın geri kalanını yavaş yavaş okuyun ve şimdi okuyacağınız yedi cümlenin altını çizin. Kendi kendini sınırlama, kendi başına Tanrı açısından egemen ve özgür iradeye dayanan bir seçimdir. Tanrı herhangi bir şekilde kendi kontrolünü sınırlamaya zorlanmadı. Kendi kendisini sınırlamayı özgür iradesiyle seçmiş olması gerçeği egemen olduğunu gösterir. Durumun tamamı üzerinde kontrol sahibi olduğunu gösterir. Bu nedenle mesele Tanrı’nın insan iradesini denetleyememesi değildir. Eğer bu doğru olsaydı Tanrı egemen olmazdı. Doğru olan Tanrı’nın insanın iradesini denetlemeyi seçmemesidir, öylece kesin egemenliğini korur. Tanrı’nın egemen bir şekilde kendi kendine koyduğu askıya alma sürecinin bir gün, Tanrı herkes üzerinde egemen yargıç olarak oturduğunda kaldırılacak olması hatırlanmalıdır. 

Ben ne dedim? Tanrı’nın egemenliğinin ölçüsü Tanrı’nın buyurduğu veya Tanrı’nın yarattığı değil, Tanrı’nın istediğini buyurma ve yaratma konusunda sahip olduğu kesin özgürlüktür. Tanrı insanı özgür iradeyle yarattı çünkü böyle yaratmak O’nu hoşnut etti. Tanrı, insanın özgür iradesi üzerindeki denetimini sınırladı çünkü böyle yapmak O’nu hoşnut etti. Bu durumda, ya da başka herhangi bir şekilde Tanrı kesin egemenlikten daha azına sahip değildir.  

Peki ya insanın özgür iradesiyle ilgili olarak Tanrı’nın bilgisi?

Egemenlik ve özgür irade hakkındaki bu yazıda son bir konuyu ele almamız gerekiyor. Özgür iradenin Tanrı’nın bilgisiyle ilgisi nedir? İnsanın özgür iradesi konusunda bazılarının suçlaması Tanrı’yı insana bağımlı kıldığımızdır. Tanrı’nın bilgisinin insana bağlı kılındığı söylenir. Tanrı herhangi bir şekilde bağımlı ise artık egemen olduğu söylenemez.  

Özgür irade, Tanrı’nın bilgisini insana mı bağlı kılıyor? Bazıları öyle olduğunu söylüyorlar. Bazı ilahiyatçılar Tanrı’nın insanın özgür iradeye sahip olmasına izin verme kararı düşüncesine kuvvetli bir şekilde karşı çıkıyorlar. Her şeyin istisnasız bir şekilde Tanrı’nın iradesi tarafından belirlendiğini söylüyorlar. Tanrı her şey üzerinde denetime sahiptir ve bu nedenle her şeyi bilir. Tanrı’nın dünya hakkında eksiksiz bilgiye sahip olmasının Tanrı’nın dünyayla ilgili buyruklarına bağlı olarak mümkün olduğunu söylüyorlar. Tanrı’nın gelecek şeyleri ve yaklaşan olayları önceden bilmesinin bu buyruğa bağlı olduğuna inanıyorlar. Tanrı’nın önceden bilmesinin, önceden belirlemiş olmasından kaynaklandığını söylüyorlar. Önceden bilmesini, önceden belirlemesine bağlı kıldıkları için, insanın özgür iradesi doktrinine karşı çıkmalarına şaşmamalı. Tanrı insanın iradesini belirlemezse, insan seçene kadar Tanrı’nın bilemeyeceğini söylüyorlar. Tanrı’nın seçiminden bağımsız olarak insanın seçim yapmasına izin vermek Tanrı’nın olayları önceden bilmesini olanaksız hale getirir. Bazı ilahiyatçılar için Tanrı’nın önceden belirlemesi, sadece Tanrı’nın önceden bilmesi için yeterli olmakla kalmıyor, bu aynı zamanda gereklidir.