Kötülüğün mantık sorunu

Kötülüğün mantık sorununa göre, Tanrı ve kötülüğün yan yana var olması mantıksal olarak olanaksızdır. Ateistlerin iddiası bu. Tanrı varsa, o zaman kötülük var olamaz. Eğer kötülük varsa o zaman Tanrı var olamaz. Kötülük olduğuna göre, Tanrı yok demektir. Siz bunu kabul ediyor musunuz? Ben etmiyorum. Bu argümandaki sorun şu, Tanrı ve kötülüğün mantıksal olarak uyumsuz olduğunu düşünmek için bir neden yoktur. Ne de olsa, bunlar arasında açık bir çelişki yoktur. Eğer ateist Tanrı ve kötülük arasında üstü kapalı bir çelişki olduğunu söylemek istiyorsa, o zaman bu üstü kapalı çelişkiyi ortaya çıkaracak bazı saklı önermeleri varsayıyor demektir. Saklı önermeler mi? Hiçbir felsefeci henüz bu tür önermeleri saptayamamıştır. Bu nedenle, kötülük sorunu Tanrı ve kötülük arasında herhangi bir tutarsızlığı kanıtlamakta başarılı olamamaktadır.

Ama dahası, Tanrı’nın ve kötülüğün mantıksal olarak uyumlu olduğunu aslında kanıtlayabiliriz. Bakın, ateist, Tanrı’nın dünyada kötülüğe izin verecek derecede yeterli ahlaki nedenlere sahip olamayacağını varsayıyor. Mümkün olduğu kadarıyla Tanrı’nın kötülüğe izin verme konusunda ahlaki açıdan yeterli nedenleri vardır. Bu nedenle çağdaş felsefeciler arasında kötülükle ilgili mantıksal sorunların çözüldüğünün yaygın bir şekilde kabul edildiğini söylemekten memnuniyet duyuyorum. Tanrı ve kötülüğün yan yana var olması mantıksal olarak mümkündür. Bu -lütfen bu kısmın altını çizin- Tanrı’nın kötülüğün yaratıcısı olduğu anlamına gelmemektedir. Kötülük, Tanrı’nın her şeyi yaratırken yarattığı ‘şeylerden’ biri değildi.  

Olasılıklardan mümkün olanlara geçelim. Tanrı ve kötülüğün aynı zamanda var olması mantıksal olarak olanaklı olsa da, pek mümkün değildir. Bu benim sıkça duyduğum bir itiraz. Dünyada kötülük o kadar büyük ve derin ki, bazıları diyorlar ki Tanrı’nın buna izin vermek için ahlaki açıdan yeterli nedeni olamazdı. Bu nedenle, dünyadaki kötülük dikkate alındığında, Tanrı’nın var olması da mümkün değildir.

Saygın bir felsefeci olan Alvin Platinga, Tanrı’nın varlığına destek veren iki düzineden fazla savını açıklamıştır. (14) Bu makaleyi bitirirken bu kadar sava yer vermek mümkün olmayacak! Fakat William Lane Craig tarafından tanınmış ateist Kai Nielsen’le yaptıkları bir münazarada sunulan üç argümanın farkında olmanızı isterim. (15) Dünyadaki kötülüğün boyutları dikkate alındığında, Tanrı’nın varlığının mümkün olmadığı sonucuna mı varmalıyız? William Lane Craig’in ileri sürdüğü üç noktayı işitene kadar karar vermeyin:

1)  Tanrı’nın gerçekleşen kötülükler için ahlaki açıdan yeterli nedenleri olması olasılığını değerlendirebilecek konumda değiliz. Ölümlü insanlar olarak yer, zaman, akıl ve anlayış açısından kısıtlıyız. Öte yandan, her şeyi bilen ve egemen olan Tanrımız sonu daha başından görür ve insanların özgür kararları aracılığıyla amaçlarının nihai olarak gerçekleşmesini kapsayacak şekilde sağlayışıyla tarihi düzenler. Amaçlarına ulaşmak için Tanrı, insanların özgür iradeleriyle yaptıkları kötülüklere katlanmış olabilir. İçinde bulunduğumuz kısıtlı çerçevede anlamsız görünen kötülüklere Tanrı’nın daha geniş çerçevesinde adil bir şekilde izin verilebilir. Örneğin masum bir insanın hunharca katledilmesi tarih içinde öylesine bir zincirleme etki yaratabilir ki, Tanrı’nın buna izin verme konusunda yeterli ahlaki nedenleri ancak yüzyıllar sonra veya belki de başka bir ülkede ortaya çıkabilir. Tarih boyunca Tanrı’nın sağlayışını düşündüğünüzde, kısıtlı gözlemcilerin Tanrı’nın belirli bir kötülüğe izin verme konusunda yeterli ahlaki nedene sahip olması olasılığı hakkında spekülasyon yapmalarının ne kadar ümitsizce bir şey olduğunu göreceğinizi düşünüyorum.

2)  Hıristiyan inancında, Tanrı ve kötülüğün birarada bulunması olasılığını artıran doktrinler bulunmaktadır. Bu şekilde, bu doktrinler, kötülüğün varlığından çıktığı düşünülen Tanrı’nın var olmasının olanaksızlığını azaltır. Bu doktrinlerin bazıları nelerdir? Dört tanesinden söz edeyim.

A. Yaşamın temel amacı tek başına mutluluk değil, Tanrı bilgisidir. Kötülük sorununun bu kadar kafa karıştırıcı görünmesinin bir nedeni, insan yaşamının amacının bu dünyadaki mutluluk olduğunu düşünme eğilimimizdir. Fakat Hıristiyan görüşüne göre bu yanlıştır. İnsanın amacı tek başına mutluluk değil, Tanrı’yı tanımaktır -ki bu da, nihai olarak insanda gerçek ve kalıcı bir doyum yaratacaktır. Hayatta insan mutluluğu yaratmak açısından tamamıyla anlamsız olan bir çok kötülük yaşanır ama Tanrı bilgisini üretmek açısından haksız sayılmayabilirler. Masum insanın acısı, Tanrı’ya daha derin bir şekilde bağımlı olmak ve güvenmek için bir fırsat yaratır; bu, hem sıkıntı çeken kişi, hem de çevresindekiler için geçerli olabilir. Tanrı’nın amacının sıkıntımız aracılığıyla gerçekleşip gerçekleşmediği ise tamamıyla bizim nasıl bir karşılık verdiğimize bağlıdır.

B. İnsanlık Tanrı ve amacına karşı bir başkaldırı içindedir. Tanrı’ya boyun eğmek ve tapınmak yerine, insanlar Tanrı’ya başkaldırıyorlar ve kendi yollarına gidiyorlar ve sonunda Tanrı’ya yabancılaşmış, Tanrı huzurunda ahlaki olarak suçlu, ruhsal karanlıkta el yoldarmıyla yol bulmaya çalışır ve kendi yarattıkları sahte tanrıların peşinde buluyorlar kendilerini. Dünyada insanların yaptığı korkunç kötülükler, Tanrı’dan bu şekilde yabancılaşmış olması durumunda insanın ahlaki bozukluğuna tanıklık etmektedir. Hıristiyanlar dünyadaki insani kötülüklerden ötürü şaşırmazlar. Aksine, bunların olmasını beklerler! Kutsal Kitap diyor ki Tanrı insanları, insanların seçtikleri günahlara teslim etti. (“Tanrı'yı tanımakta yarar görmedikleri için Tanrı onları yararsız düşüncelere, yakışıksız davranışlara teslim etti.”  Romalılar 1:28, İncil). Tanrı bunları durdurmak için müdahale etmiyor, insanların ahlaki bozukluğunun akışını tamamlamasına izin veriyor. Bu da ancak insanın Tanrı’nın huzurunda ahlaki sorumluluğunu, kötülüğümüzü ve bağışlanma ve ahlaki temizlenme ihtiyacımızı artırmaya yarıyor sadece.